Хамтын зан үйл нь олон түмнийг хамардаг бөгөөд тэдний өдөр тутмын амьдралд байнга тохиолддоггүй зан үйлийн илэрхийлэл тул энэ нь байнга өвөрмөц тайлбарыг социологчдоос шаардаж байдаг. Хөөрөлд автсан олон түмэн,үймээн самуун нийгмийн хөдөлгөөн,нийгмийн хувьсгал зэрэг нь хамтын зан үйлийн гол ухагдахуун нь болдог.
Хамтын зан үйлдлийн онолчид (collective action) үзэхдээ: Хамтын зан үйл дахь зохион байгуулалт,төлөвлөлт,тооцоо зэрэг ухамсарт үйл ажилллагааны үүргийг цохон тэмдэглэдэг ажээ. Тэд нийгмийн амьдралын хэвийн хэм хэмжээнээс олон нийт рүү нэгдэн нийлэх нь нийгмийн хяналт алдагдаж байгаагийг шинж тэмдэг биш,харин энэ нь нийгэм дахин зохион байгуулалтад орж байгаагийн шинж тэмдэг гэж тайлбарладаг.
XVIII-зууны эхэн үед Английн нэгэн тосгоны нэхмэлчид эвдэн сүйтгэх үйл ажиллагаа явуулжээ.Англи улс гар урлал нэхмэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээр энэ зуунд их амжилтыг олж,нийгэм тэр чигээрээ л нэхмэл эдлэлийг хийж байлаа.Гарын уртай хүмүүс нь нэхмэлийн суурь машиныг гэртээ байрлуулж хувцас үйлдвэрлэдэг байв.Зарим нэг нь гадаа гудамжинд бүтээгдэхүүн хийж орон нутгийн зах дээр борлуулдаг байжээ.
Гэтэл нэхмэлчдийг дан ганц ганцаар нь биш,бөөнөөр нь нийлүүлж ажиллуулаад хийсэн ажилд нь оногдох цалин өгч түүгээр ч үл барам гадаад орнуудаас ажилчид хөлслөн ажиллуулах болсноор үйлдвэрлэл жинхэнэ утгаараа Англи оронд эхэлсэн байна.Харин энэ үйл ажиллагаа нь нэхмэлчдийн санаанд огтхон ч нийцсэнгүй.Учир нь гар нэхмэлийн машин дээр 1 цагт хийх ажлыг үйлдвэрийн механикжсан нэхмэлийн суурь машин дээр ердөө хэдхэн хоромд гүйцэтгэж байсан нь гар нэхмэлчдийн зах зээлийг боогдуулж ажилгүй болгоход хүргэж байсан тул тэд үйлдвэрийн шинэ машинуудыг эвдэж үйлдвэр үрүү дайрч эсэргүүцлээ хурцаар илэрхийлсэн байна.Гэсэн ч гар нэхмэлийн машинууд механикжсан хөдөлгүүртэй болж,улам улам боловсронгуй болсоор л байлаа.Харин уламжлалт аргаар бүтээгдэхүүн хийж байсан тэр үе өнөөдөр зөвхөн түүх болон үлдсэн төдийгүй шинэ зүйлийн эсрэг хэрхэн дургүйцэж тэмцэж байсан нь Хамтын зан байдлын түүхэн тод жишээ болсон билээ.Социологчдын дунд хамтын зан үйлийг тайлбарладаг хоёр томоохон үзэл онол байдаг.Үүний нэг нь функционалистууд юм.Тэд үзэхдээ:Нийгмийг систем болохоо болилоо гэдгийн дохио нь хамтын зан үйл юм гэж тайлбарладаг.Дээр дурьдсан жишээ бол үүний тод илрэл юм.Тухайлбал нийгмийн хяналтын хуучин механизм шинэ технологи гарч ирснээр өөрийн эрхгүй эвдэгдэж байна.Нэхмэлчдийн зан байдал нь ухамсарт бус байдлаар илэрч байгаа нь тэд шинэ машиныг эвдэж сүйтгэж байгаагаар өөрсдийн санаа бодлоо илэрхийлж байна.
Хамтын зан үйлтэй бүлгийг дараах шинж чанарын тусламжтайгаар таньж болно.
-Нийгэмд хязгаарлагдмал харилцан үйлдлийг үзүүлж байдаг. Тухайлбал: нийгмийн бүлгийн гишүүд нэг нь нөгөөтэйгээ харьцахдаа зөвхөн тухайн цаг үедээ л харилцаанд ороод өнгөрдөг. Цуглаан гэхэд л гишүүдийн дунд түр зуурын хязгаарлагдмал харилцаанд байна
-Цэвэр биш нийгмийн хил хязгаартай. Өөрөөр хэлбэл: Хамтын зан үйлд нэгдэж байгаа хувь хүн бүр өөр өөрийн гэсэн үзэл бодолтой. Гэхдээ тэдэнд тэдний хооронд бага ч гэсэн нийгмийн нэгдэл оршиж байдаг. Энэ нь нийгмийн гишүүд бие биетэйгээ механик эв нэгдлээр холбогдож байдаг гэсэн Дюркгеймийн онолтой адил байдлаар тайлбарлагдаж болох юм.
-Нийгэмд дадал болоогүй хэм хэмжээтэй.
Нийгмийн бүлэг дэх зан байдал бол нийгэмд зайлшгүй дадал болоогүй ч гэсэн тодорхой нэг хэмжээгээр зохицуулагддаг. Тухайлбал: Тухайн нийгэмд урьд өмнө нь гарч байгаагүй тийм олон нийтийн байгууллагыг байгуулья гэж бодьё,тэгвэл тэр оронд байхгүй шинэ зүйл учир өөр улс оронд иймэрхүү байгууллага ямархуу хэм хэмжээг дагадаг байна вэ яг түүнийг үлгэр болгон ашиглаж байдаг.
No comments:
Post a Comment